هرسرویس کاشت، شامل کندن زمین و ایجاد چاله نهال - کاشت نهال و ایجاد آب خور می باشد
همانطور که میدانیم، منابع غذایی انسانی به دو دسته گیاهی و حیوانی تقسیمبندی میگردند و به علت این که دسته منابع غذایی حیوانی نیز جهت تأمین خوراک و ادامه بقا، کاملاً به گیاهان وابستهاند، میتوان گفت که کل منابع غذایی انسانها عملاً از گیاهان و درختان حاصل میگردد. سرچشمه تولید منابع غذایی گیاهی و توسعه آن, از کاشت نهال آغاز میگردد و با توجه به افزایش جمعیت کره زمین، مسئله کاشت نهال و به دست آوردن آگاهی و تخصص و تجربه در این زمینه که کار به ظاهر آسانی به نظر میرسد، یکی از مهمترین مسائل امروزی انسان این روزگار میباشد.
اگر کشاورزان و باغداران در زمینه کاشت نهالهای زراعی و به بار رساندن آنها، از اطلاعات و دانش کافی برخوردار نباشند، علاوه بر ایجاد هزینه و اتلاف وقت، باعث ایجاد ضرر و زیان و یا ورشکستگیهای مالی نیز برای خود و دیگران خواهند شد.
کاشت درختان یا بصورت پیوندی انجام میگیرد که موضوع بحث این مقاله نیست و یا با خرید، کاشت و رشد نهال تا به ثمر رساندن آن انجام میشود که در مورد آن به تفصیل اطلاعاتی ارائه میگردد.
جهت کاشت صحیح یک نهال و به ثمر رسیدن آن، باید عواملی مانند شرایط آب و هوایی منطقه، وضعیت زمین و عملیات آماده سازی آن، روش نگهداری و آماده سازی نهال قبل از کاشت، زمان مناسب جهت کاشت نهال، نحوه کاشت نهال و جزئیات تخصصی آن، شرایط آبی منطقه و ایجاد روش آبیاری، چگونگی مراقبت و نگهداریهای بعد از کاشت نهال مانند هرس کردن، کوددهی و مبارزه با آفات مورد توجه کشاورزان و باغداران قرار داشته باشد که در ادامه به آنها میپردازیم.
این مسئله تقریباً برای بیشتر افراد غیر کشاورز نیز کاملاً شناخته شده است که هر گیاهی در شرایط آب و هوایی خاص خود به رشد و ثمردهی کامل میرسد و به همین علت است که بسیاری از محصولات خوراکی فقط مختص یک نقطه و کشور خاص در جهان میباشند.
شرایط آب و هوایی در یک دوره چند هزار ساله در یک منطقه معمولاً از ثبات نسبی برخوردار است. آب و هوا به طور کلی به دو دسته سرد و گرم تقسیم میشود و علاوه بر آن، مسئله مقدار رطوبت نیز به این دو دسته اضافه میگردد. لذا در زیرشاخههای آب و هوایی شرایطی مثل سرد و خشک، سرد و بارانی، گرم و خشک، گرم و مرطوب و شرجی کامل وجود دارد که حتماً باید در کاشت نهال در نظر گرفته شود و در غیر این صورت نباید توقع درآمدزایی و ثمردهی خاصی از یک نهال را پس از چند سال کاشت و مراقبت از آن داشت.
شرایط زمین محل کاشت نهال از مهمترین عوامل رشد و باردهی آن در آینده میباشد. خاک محل کاشت نهال باید حاصلخیز، نفوذپذیر، نرم و غنی باشد و چنانچه محل کاشت در باغچه منازل است، باید عاری از هر گونه مواد شیمیایی یا ساختمانی مانند سیمان و گچ و غیره باشد. اگر در محل کاشت نهال، قبلاً گیاه یا محصول دیگری کاشته شده بوده، باید بقایا و ریشه آن که هنوز در زمین موجود است، از محل جدا شود تا باعث کاهش قدرت حاصلخیزی زمین نگردد.
اگر کاشت نهال در مقادیر زیاد و به صورت گروهی انجام میگردد، حتماً باید زمین مورد نظر قبل از کاشت، شخم زده شود تا هوای کافی به درون آن نفوذ نماید. شخم زدن زمین همچنین باعث نرم شدن خاک میگردد و به ریشه زایی نهال کمک فراوانی خواهد کرد. همچنین باعث نفوذ بهتر آب و کود و مواد معدنی به درون زمین خواهد شد.
نکته مهم دیگری که از دید بسیاری کشاورزان پنهان مانده و کمتر مورد توجه قرار میگیرد، مسئله آزمایش خاک است که یک امر علمی و اصولی است و توسط متخصصان خاک شناسی صورت میگیرد. نتایج آزمایش خاک با تعیین دقیق منابع معدنی و غذایی موجود در آن، دقیقاً برای کشاورز مشخص میکند که چه مقدار و چه نوع کود و مواد معدنی جهت رسیدن به بهترین و سریعترین ثمردهی محصول، مورد نیاز است که در نتیجه به کاهش هزینهها و افزایش سوددهی کشاورزان و باغداران، کمک شایانی مینماید.
پس از این که شرایط ابتدایی خاک، بررسی و آمادهسازی گردید، باید جهت کاشت نهال، گودالی با عمق مناسب حفر شده و نهال درون آن کاشته شود. عمق این گودال بستگی به طول ریشه نهال دارد و باید به اندازهای باشد که ریشه گیاه بطور کامل درون آن قرار گیرد. پس از حفر گودال، بایستی درون آن را از وجود سنگلاخ و یا باقیمانده گیاهان دیگر کاملاً تمیز نموده و پس از کاشت، گودال را با خاک حاصلخیز و غنی کاملاً پر نمود. میتوان از کودهای پوسیده دامی نیز جهت پر کردن اطراف نهال استفاده کرد.
معمولاً به باغداران توصیه میشود که چاله نهال را در فصل پاییز ایجاد کنید و تا بهار آن را نگه دارید تا در این مدت هم رطوبت چاله و هم موجودات ذرهبینی درون آن افزایش پیدا کند.
جهت حفر گودال میتوان از تجهیزات حرفهای مانند تراکتورهای مجهز به چالهکن استفاده نمود تا در زمان و هزینه کاشت نهال بخصوص در مقادیر بالا، صرفهجویی انجام گردد. در ضمن هنگام حفر چاله نهال باید به مقدار فاصله عرضی مورد نیاز که گیاه کاشته شده پس از رشد با گیاه کناری خود نیاز دارد، توجه لازم صورت پذیرد.
پس از آماده سازی زمین و ایجاد چاله نهال، نوبت به مرحله اصلی یعنی کاشت نهال میرسد. قبل از کاشت نهال باید ریشههای آن را پاشنه پوشی نمود به این معنی که ریشهها را از قرارگیری در معرض هوا و نور آفتاب به دور نگه داشت که میتوان این کار را با ماسه یا برزنت یا یک کیسه پلاستیکی سیاه انجام داد. بهتر است شب قبل از کاشت، نهال را چند ساعتی در آب بگذاریم تا ریشههای آن مقداری آبگیری کنند و در ابتدای کاشت، هنگام تبادل حرارت با خاک، دچار کمآبی نشوند.
اگر قسمتی از ریشه نهال صدمه دیده باشد، باید حتماً هنگام کاشت هرس شود. اگر حجم ساقه نهال نیز نسبت به ریشه زیاد است، باید مقداری از آن را جهت ایجاد تعادل با ریشه، هرس و حذف نمود.
جهت جلوگیری از خم شدن و شکستگی نهال در ماههای اول کاشت، باید یک قیم محکم را همراه با آن در خاک قرار داده و نهال را با آن قیم، بصورتی ثابت محکم کنیم تا از وزش باد در امان بماند.
در مقیاسهای بالای کاشت نهال در مزارع و باغات، جهت بالا بردن درصد موفقیت کاشت درختان، از عملی به نام پرالیناژ استفاده میشود. پرالیناژ به معنی آغشته کردن ریشههای نهال با مواد ضدعفونی و چسبنده است که به ریشه میچسبند و باعث حفظ رطوبت ریشه، حفظ مواد غذایی اولیه، مبارزه با قارچها و ترمیم زخمهای احتمالی ریشه نهال میگردند.
هنگام کاشت نهال باید دقت نمود که ریشهها به صورت در هم پیچیده در خاک فرو نروند و به طور یکنواخت در چاله نهال جایگذاری شوند. نهال باید کاملاً به صورت عمودی در خاک قرار داده شود. خاک محل کاشت نهال باید با زدن ضربه کاملاً در جای خود محکم شود تا جهت آبیاری و حفظ ریشه شرایط لازم را بوجود بیاورد.
در مناطق گرم و معتدل و نه چندان سردسیر، به هنگام پاییز زمان خواب رفتن نهال است که بهترین موقع جهت کاشت آن میباشد؛ اما در مناطق بسیار سرد باید کاشت نهال در پایان دوره سرما و یخبندان انجام پذیرد.
از نظر آب و هوایی نیز بهتر است که در روزهای بسیار گرم و یا طوفانی و یا یخبندان از کاشت نهال خودداری نمود.
اگر نهال از مناطق دورتری به مقصد حمل شده، نباید بین این دو منطقه اختلاف دمای زیادی وجود داشته باشد.
موارد گفته شده در مورد نهالهای گلدانی چندان صادق نیست و به علت این که گلدانها خاصیت جابهجایی دارند، میتوان در تمام طول سال نسبت به کاشت نهالهای گلدانی اقدام نمود.
همواره باید بلافاصله پس از کاشت نهال اقدام به آبیاری آن نمود و در طول رشد گیاه رطوبت خاک اطراف آن را همیشه تأمین کرد.
هنگام کاشت نهال، بایستی شیاری مدور با حجم حدود 4 تا 5 لیتر ظرفیت در اطراف آن ایجاد کرده تا آب مورد مصرف نهال در این شیار جمعآوری شده و به آرامی جذب خاک و ریشه شود. اگر آبیاری به صورت قطرهای است، باید قطرهچکانها را به صورتی تنظیم نمود تا انتقال آب به نهال به صورت یکنواخت و از طریق این شیارها به راحتی انجام پذیرد. در آبیاری قطرهای میتوان از انواع کودهای مایع نیز در ترکیب با آب استفاده نموده و مواد معدنی و ارگانیک مورد نیاز را همراه با آب به نهال تزریق نمود.
باید توجه داشت که آبیاری بیش از اندازه یا کمتر از حداقل مورد نیاز گیاه، باعث توقف رشد و یا پوسیدگی ریشه میگردد و حتماً باید اطلاعات مربوط به مقدار آبیاری هر نوع گیاه با توجه به خواص آن، از قبل کسب شده باشد.
علاوه بر مسائل مطرح شده مانند تأمین همیشگی آب، کوددهی و مراقبتهای فیزیکی از نهال، باید توجه داشت که در طول دوره رشد هر نهال، مسائل دیگری مثل وجین علفهای هرز، تأمین سموم و پیادهسازی روشهای مبارزه با آفاتِ روی گیاه و داخل خاک، تأمین حصار و حفاظ جهت جلوگیری از دسترسیهای غیر مجاز افراد، سلهشکنی و هرس سالیانه را مد نظر داشته باشیم.
همچنین همواره به عوامل دیگری مانند نور مورد نیاز، دمای محیط، شرایط خاک و آلایندهها نیز که میتوانند در رشد و بازدهی محصولات اثرات منفی بگذارند، توجه ویژه بنماییم.