اصطلاح روغن گیاهی را می توان تنها برای روغن های گیاهی که در دمای اتاق مایع هستند تعریف کرد، یا به طورکلی بدون توجه به حالت ماده در دمای داده شده تعریف کرد. به همین دلیل، روغن های گیاهی که در دمای اتاق جامد هستند گاهی اوقات چربی های گیاهی نیز نامیده می شوند.
روغن کرچک یا بید انجیر
روغن کرچک را جزو روغن های ثابت محسوب می
شود، از دانه های رسیده گیاهی به نام ریسینوس کومونیس از تیره افوربیاسه به دست می
آورند. این گیاه از گذشته های دور کشت شده و روغن دانه آن برای مصارف سوخت به کار
برده می شد.
کلمه ریسینوس از زبان لاتین مشتق شده و به
معنی کنه یا ساس می باشد، و از آنجایی که دانه های این گیاه شباهت زیادی به این
حشره دارد، بدین سبب این نام بر روی آن نهاده شده است.
کرچک گیاهی است بسیار قابل انعطاف که به
صورت درختچه، درخت یا بوته ای دیده می شود. در نقاط گرمسیر ارتفاع آن به 15 متر می
رسد، ولی در مناطق معتدل به صورت یکساله است.
این گیاه از لحاظ برگ ها، رنگ، اندازه و
علامت هایی که روی دانه وجود دارد، دارای اشکال مختلفی است. کرچک بومی هندوستان می
باشد ولی به مقدار زیاد در امریکای جنوبی و بعضی از قسمت های مختلف افریقا، جنوب
اروپا و برخی نواحی دیگر دنیا کشت می گردد.
دانه کرچک تخم مرغی، به طول 8 تا 18
میلیمتر و عرض 4 تا 12 میلیمتر می باشد. پوست خارجی دانه صاف و شکننده بوده و رنگ
آن ممکن است خاکستری، قهوه ای یا سیاه باشد. دانه های آن دارای بوی جزیی و مزه قابض
می باشد.
![]()
![]()
روغن کرچک را به وسیله روش های مختلفی از دانه
ها استخراج می نمایند ولی بهترین روش، روش فشار دادن در حرارت پایین (
Cold expressed
)
می باشد، که بعد از آن روغن حاصل را به وسیله بخار دادن، صاف کردن و سفید نمودن،
تصفیه و خالص می کنند. مقدار روغن طبی که از این طریق به دست می آید در حدود 33
درصد می باشد. روغنی که در داروسازی و پزشکی به مصرف می رسد بی رنگ و یا به صورت
مایع زرد کم رنگ بوده و دارای بوی کم و مزه قابض می باشد.
ترکیبات:
دانه های کرچک حاوی 45 تا 55 درصد روغن
ثابت می باشند که از گلیسرید اسیدهای ریسینولئیک، ایزوریسینولئیک، استئاریک و دی
هیدرواستئاریک تشکیل شده است. علاوه بر این مواد پروتئینی مثل گلوبولین، آلبومین،
نوکلئوآلبومین، گلیکو پروتئین، وریسین و یک الکالوئید به نام ریسینین نیز در آن
وجود دارد.
ماده سمی ریسین به وسیله استخراج از روغن
جدا نشده بلکه در تفاله ها باقی می ماند. به طوری که برای حیوانات سمی، ولی برای
مرغ خانگی سمی نمی باشد.
موارد استفاده:
از روغن کرچک به عنوان مسهل به مقدار 15
تا 60 میلیگرم استفاده می کنند. خود دانه را به علت داشتن ماده سمی ریسین مصرف نمی
نمایند، زیرا 6 دانه کرچک به تنهایی برای اطفال مرگ آور بوده و 30 دانه آن می
تواند یک فرد بالغ را از پا درآورد. خاصیت مسهلی کرچک به علت وجود اسید ریسینولئیک
می باشد که به وسیله آنزیم لیپاز در روده کوچک آزاد می شود.
اسید ریسینولئیک را به مقدار 25 درصد در
فراورده های دارویی واژینال جهت اسیدی نگه داشتن واژن، مورد استفاده قرار می دهند.
روغن کرچک را علاوه بر این به مقدار زیاد در صنعت صابون سازی و لوازم آرایشی به
کار می برند. کاربرد اخیر به علت حلالیت بسیار خوب روغن در الکل می باشد. علاوه بر
این به علت داشتن ویسکوزیته زیاد، آن را برای نرم کردن ماشین های صنعتی مورد
استفاده قرار می دهند.
از روغن کرچک در طب سنتی نیز به عنوان
مسهل قوی و آرام کننده اعصاب استفاده شده و به خصوص استعمال آن را به صورت مصرف
خارجی، برای معالجه فلج توصیه نموده اند.
![]()
![]()
روغن شولموگرا
روغن شولموگرا از دانه های رسیده گیاه
Taraktogenos
kurzii
،
Hydnocarpus wightiana
و
Hydnocarpus anthelmintica
از تیره
Flacourtiaceae
به دست می آورند.
این گیاهان درختانی
هستند بلند، بومی برمه، تایلند و هندوستان شرقی، روغن شولموگرا را از مغز دانه ها
با فشار و در حرارت پایین به دست می آورند.
این روغن مایعی است
زرد رنگ و در حرارت پایین به صورت توده های سفید و نرم با بوی مخصوص و مزه گس دیده
می شود. روغن شولموگرا خیلی کم در الکل محلول است ولی در حلال های چربی به خوبی حل
می شود.
![]()
![]()
ترکیبات:
این روغن مخلوطی از
گلیسریدهایی می باشد که در ترکیب آنها اسیدهای مختلفی چون هیدنوکارپیک، شولموگریک،
گورلیک، اولئیک و پالمتیک شرکت دارند. تعداد کربنی که در اسیدشولموگریک وجود دارد
18 و در هیدنوکارپیک 16 عدد می باشد. این اسید جزو اسیدهای حلقوی محسوب شده و
دارای کربنی آسیمتریک است. گلیسرید این اسیدها راستگرد قوی می باشد.
موارد استفاده:
خاصیت سمی و میکروب
کشی روغن شولموگرا ده برابر قوی تر از فنل است، ولی به طور کلی معالجات کلینیکی
بیماری جذام و سل با این روغن و فرآورده های دارویی آن، مثل سدیم شولموگرا، واتیل
شولموگرا، صددرصد موفقیت آمیز نبوده است. به طوری که امروزه سولفون های آلی در
درمان، جای فراورده های شولموگرا را گرفته اند. از روغن شولموگرا در آسیای جنوب
شرقی به عنوان داروی ضد کرم استفاده به عمل می آید.
از این روغن نمی توان
به عنوان روغن خوراکی استفاده نمود، زیرا باعث تحریک اندام گوارشی شده و ایجاد
استفراغ می نماید.
![]()
![]()
روغن کروتون ( یا
روغن بید انجیر خطایی)
روغن کروتون را در
اثر فشار دادن گیاهی به نام
Croton
tiglium
از تیره افروبیاسه به دست می
آورند. این گیاه درخت کوچک و همیشه سبزی است که در نواحی آسیا روییده و میوه آن از
یک کپسول که محتوی سه دانه است، تشکیل یافته، که بدون در نظر گرفتن رنگ قهوه ای
تیره آن، شباهت زیادی به دانه کرچک دارد.
ترکیبات:
دانه های کروتون حاوی
50 تا 60 درصد روغن ثابت می باشند که آن را از طریق روشی که جهت به دست آوردن روغن
کرچک معمول است به دست می آورند. دانه ها علاوه بر روغن حاوی مواد پروتئینی سمی به
نام کروتین و یک ماده بسیار سمی به نام فوربول می باشند. فوربول یک دی ترن تتراسیکلیک
است.
روغن کروتون از
گلیسرید اسیدهای لینولئیک، اولئیک، پالمیتیک و استئاریک تشکیل یافته است.
![]()
![]()
موارد استفاده:
روغن کروتون به عنوان
یک مسهل بسیار قوی به مقدار
0.06
میلی لیتر، با نان یا قند تجویز می شود. به طور کلی این روغن محرک
موضعی قوی بوده و در مصرف آن باید احتیاط شود، زیرا 20 قطره آن کشنده می باشد.
امروزه از روغن کروتون در دامپزشکی استفاده شده و آن را در فارماکولوژی برای
آزمایش کردن تأثیر داروهای ضدالتهاب به کار می برند.
در طب سنتی نیز
استفاده از روغن کروتون به عنوان مسهل قوی توصیه شده و بخصوص آن را همراه با روغن
زیتون یا بادام به کار می برند.