ریواس چینی

این گیاه پایا، معمولا" در نواحی شیب دار کوهستان ها، لابلای تخته سنگ ها به خوبی سازگاری پیدا نموده است. برگ های ریواس چینی معمولاً حالت طوقه ای پهن، بر روی زمین گسترده شده و دارای دم برگ کوتاه (5 تا 10 سانتیمتر) و پهنک بسیار خشن و عریضی (در برخی موارد قطر پهنک بیش از 80 سانتیمتر می رسد) می باشد. در سال هایی که متوسط بارندگی سالیانه مطلوب (حداقل 130میلیمتر) باشد، ریواس چینی ایجاد ساقه های گل دهنده به ارتفاع 50 تا 80 سانتیمتر می نماید. در انتهای ساقه گل دهنده، گل آذین زرد متمایل به کرم در اوایل فصل بهار (اردیبهشت ماه) بخوبی نمایان است. میوه های بالدار و قرمز رنگ گیاه در اواخر اردیبهشت ماه و اوایل خرداد ماه رسیده و قابل جمع آوری است. ریواس چینی متعلق به خانواده علف هفت بند (Polygonaceae) بوده و به عنوان گیاه خوراکی و دارویی از قدیم الایام در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است. ساقه های گل دهنده گیاه همزمان با شکفته شدن گل ها، زمانی که ترد و تازه هستند، به مصارف خوراکی می رسد و به عنوان سبزی خوراکی ترش مزه به همراه سایر ترشیجات مورد استفاده قرار می گیرد. گل های ریواس چینی دارای دانه های گرد نسبتاً زیادی بوده که زنبورهای عسل برای تغذیه نوزاد داخل کند و بهره برداری می کند. از طرفی گل های ریواس چینی را به منظور رنگ کردن مو به همراه سایر گیاهان رنگ دهنده به مصارف مختلف آرایشی می رسد. میوه ها و بذرهای ریواس چینی نیز به عنوان ملین قوی و ضد کرم در طب سنتی استفاده می کنند.

ریواس چینی دارای یک ریشه معمولی است که یک تا دو متر در خاک رشد می کند. ریشه ریواس چینی در برابر سرما و یخبندان مقاوم است.

ریواس چینی دارای دو نوع ساقه است. یکی ساقه زیرزمینی که به آن ریزوم می گویند. ریزوم پس از رشد گوشتی و چوبی می شود که از جوانه های آن، ساقه های هوایی و برگ های پهن بوجود می آید. نوع دوم ساقه در ریواس چینی ساقه های هوایی است که تا حدود یک متر نیز رشد می کند.

ریواس چینی دارای برگ هایی است که از جوانه جانبی ریزوم ها بوجود می آیند. برگ ها دارای پهنک نسبتاً پهن هستند. دمبرگ ریواس چینی که بخش خوراکی آن را تشکیل می دهد، گوشتی بوده و طول آن به بیش از نیم متر می رسد.

گل به تعداد زیاد و به صورت خوشه در انتهای ساقه اصلی ایجاد می گردد. گل های ریواس چینی به رنگ سبز هستند و در اثر تلقیح بذر را تشکیل می دهند.

ریواس چینی از سبزی های فصل خنک است و دماهای پائین را تحمل می کند. برگ ها در دمای پائین صورتی و یا قرمز و در دماهای بالا بیش از 30 درجه سانتیگراد سبز تیره می باشد. ریواس چینی در مناطق پرباران عملکرد بیشتری را دارد. در خاک های سبک و حاصلخیز بهتر رشد می کند. خاک ریواس چینی نیاز به پتاسیم زیادی دارد.

وجین: اگر علف های هرز توسط ادوات مکانیکی حذف می گردند باید عمق کاشت ریزوم را در نظر گرفت و از ایجاد صدمه به آن اجتناب نمود.

کود دهی: کود دهی در طی فصل رشد صورت می گیرد.

حذف گل ها: حذف غنچه و گل به محض ظهور ساقه گل دهنده صورت می گیرد و اینکار باعث می شود که در سال های بعد رشد رویشی و دمبرگ ها با شدت بیشتری ادامه یابد چون گلدهی و تولید بذر، گیاه را ضعیف می سازد.

ریواس چینی گیاهی است که بصورت طبیعی و دیمی رشد می کند و در مناطقی که گل لاله وجود دارد این گیاه نیز رشد می کند. بیشتر در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می کند و به آبیاری نیاز ندارد. فصل برداشت ریواس چینی در بیشتر مناطق ایران فروردین ماه است.

بزرگترین رویشگاه ریواس چینی از لحاظ سطح و پراکنش گونه در مراتع شهرستان شهربابک قرار دارد. ریواس چینی همچنین در دامنه بینالود نیشابور، کوهستان‌های آذربایجان و کردستان و بلندی های البرز در شمال تهران و همچنین در استان خراسان رضوی شهرستان گناباد و کوه های روستای رباط ترک (که این گیاه در کوه های رباط ترک و قلعه تخت کوه به طور وحشی رشد می کند) روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه اش، آن را پرورانده و  سبب بلندتر شدن ساقه اش می گردند. این نبات در کوه های هندوکش-شمال کابل، نیز با شیوه های مشابه به صورت طبیعی می روید و بومیان آنرا پرورش می دهند. ریواس چینی (رواش) سالنگ و پغمان در کابلستان شهرت فروان دارد. ریواس چینی یکی از ره آوردهای نیشابور است. 

مهم‌ترین نواحی رویش ریواس چینی در ایران، دامنه های کوه بینالود در شهرستان نیشابور، دامنه کوه های شهرستان شهر بابک در کرمان و دامنه کوه های البرز در شهرستان طالقان و کوه های کردستان ریواس چینی در فصل بهار به فراوانی در بازارهای محلی مناطق آذربایجان نیز یافت می شود که از دامنه های کوه های این مناطق توسط روستاییان برداشت می شود. در ایران ریواس چینی چند گونه مختلف دارد و نوع ریواس چینی شیرین که به آن قاقوری یا ریواچ می گویند در دامنه کوه زیبد می روید. این نوع ریواس چینی را کشاورزان با ریختن خاک روی ساقه گاهی ساقه با ارتفاع یک متر و صخامت ۸۸ سانت بدست می آورند که بر خلاف ریواس چینی های سایر مناطق طعم شیرین دارد و نه طعم ترش. این گیاه در مناطق جنوبی استان فارس –کوه های اطراف شهر دبیران نیز یافت شده است. ریواس چینی در مناطق مختلف شهرستان شازند هم وجود دارد مخصوصاً در کوه راستوند و کوه شهباز به وفور فراوان یافت می شود.

منشأ گیاه ریواس چینی، کشور چین و تبت می باشد و بیش از 2000 سال است که از این گیاه در پزشکی استفاده می شود. این گیاه از طریق هند و آسیای صغیر وارد اروپا شد. پزشکان عرب و ایرانی از ریواس چینی در موارد مختلفی استفاده می کردند. 

قسمت های مورد استفاده: ریشه: در کشور چین به آن اصطلاحاً زرد بزرگ می گویند و از آن برای خاصیت پاک کنندگی کبد و مسهل بودنش استفاده می کنند. 

اثرات آن بر بدن: تقویت کننده دستگاه گوارش، مسهل، ضد باکتری، بندآورنده خونریزی.

ویژگی (مزاج): دارای طبیعت سرد، خشک و تلخی می باشد. 

ارزش غذایی:

ریواس چینی دارای برخی عناصر مانند پتاسیم - کلسیم است و از نظر ویتامین ها نیز تا حدودی غنی است. دمبرگ ریواس چینی که بخش قابل استفاده آن است دارای مقداری اسیدهای آلی مانند اسید مالیک است که برای رفع تشنگی و آسان کردن هضم غذا سودمند است. همچنین در طب سنتی ریواس چینی برای دفع بعضی از باکتری های مضر استفاده می شود.