شابیزک

آتروپا از کلمه یونانی آتروپوس مشتق شده و در افسانه های یونان باستان آتروپوس نام یکی از سه خدای زن است که مسئول گرفتن جان انسان ها بوده است. (پس قسمت اول نام این گیاه حاکی از سمی و کشنده بودن آن است). بلادونا در زمان ایتالیایی به معنای زن زیبا چهره است. در گذشته، زنان ایتالیا از عصاره میوه این گیاه به عنوان ماده ای آرایشی برای زیبایی چشم های خود استفاده می کرده اند. 

شابیزک در اکثر فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی مهم معرفی شده است. از برگ ها، ریشه و گاهی از بذرهای این گیاه به واسطه وجود آلکالوئیدهای ارزشمند، استفاده های دارویی به عمل می آید. از مواد مؤثره شابیزک، در صنایع داروسازی برای مداوای ورم ملتحمه و بیماری های صفراوی و مجاری ادرار، تسکین دردهای شدید و همچنین برای درمان آسم استفاده می شود. آتروپین (یکی از ترکیبات مؤثره شابیزک) نیز برای خنثی کردن اثرهای سوء ناشی از بمب های شیمیایی، مورد استفاده قرار می گیرد. 

اثر مسمومیت های ناشی از استر اسید فسفریک (که معمولاً برای سمپاشی گیاهان بر ضد آفات استفاده می شود)، با ماده مؤثره آتروپین خنثی می شود. 

به دلیل اهمیت فراوان ماده مؤثره این گیاه و همچنین اهمیت اقتصادی شابیزک، همه ساله در بسیاری از کشورهای اروپایی زمین های زیادی به کشت این گیاه اختصاص می یابد. 

شابیزک، گیاه خشبی و چندساله است که در مناطق جنگلی در شمال و جنوب اروپا، شمال آمریکا، شمال آسیا و شمال آفریقا می روید. 

شابیزک دارای ریشه ای مخروطی شکل و طویل است. طول این ریشه بین 40 تا 60 سانتیمتر و ضخامت آن بین 4 تا 6 سانتیمتر است. لایه خارجی ریشه به رنگ زرد متمایل به قهوه ای است، در حالیکه لایه داخلی آن به رنگ سفید مات است. ریشه این گیاه بسیار بد مزه و تهوع آور است. ریشه تازه نرم است و سطحی صاف دارد که پس از خشک شدن زبر و فلس مانند می شود. ریشه خشک شده وقتی شکسته شود ذرات پودر مانندی از آن به اطراف پراکنده می شود. ریشه اصلی انشعاب های فراوانی دارد و سطح فوقانی آن دارای تعداد زیادی جوانه های رویشی است که در فصل بهار پس از رویش، ساقه های متعددی را بوجود می آورد. شابیزک دارای ساقه ای مستقیم و استوانه ای شکل است که ارتفاع آن در شرایط اقلیمی مختلف، متفاوت و بین 100 تا 200 سانتیمتر می باشد. 

در این گیاه، برگ ها متناوب و تخم مرغی شکل و در طول ساقه پراکنده اند. در هر گره دو برگ وجود دارد که یکی از آنها بزرگتر از دیگری است و به طول 8 تا 12 سانتیمتر و به پهنای 4 تا 8 سانتیمتر بوده و به صورت افقی قرار گرفته است. برگ دیگر که کوچکتر است به طول 1 تا 2 سانتیمتر و بدون دندانه است. از طرفین رگبرگ اصلی، 5 تا 6 رگبرگ فرعی با زاویه 45 درجه منشعب می شود. رگبرگ های فرعی در لبه های برگ به یکدیگر متصل می شوند. گل ها روی یک ساقه کوچک که از زاویه برگ ها منشعب شده است، قرار می گیرند. این گل ها استوانه ای شکل به طول 2 تا 3 سانتیمتر و به رنگ زرد تیره یا آبی هستند. اولین گل ها اواخر بهار (خرداد) – اوایل تابستان (تیر) ظاهر و تا قبل از فصل سرما، روی گیاه مشاهده می شوند. 

میوه سته، کروی، سطح آن صاف به رنگ سیاه براق یا بنفش متمایل به آبی است. قطر میوه 1 تا 1.5 سانتیمتر است. داخل میوه تعداد فراوانی بذر وجود دارد. بذر، مسطح و قهوه ای رنگ بوده و قطر آن 1.5 تا 2 میلیمتر است. وزن هزاردانه 0.01 تا 0.05 گرم است. 

به علت گسترش زیاد ریشه (طول ریشه به 40 تا 60 سانتیمتر می رسد)، برای کشت شابیزک باید از زمین هایی با ضخامت زیاد سطح الارض استفاده نمود. شابیزک در طول رویش به اماکن مرطوب و آب فراوان نیاز دارد. این گیاه در هوای خشک به کندی رشد می کند و عملکرد آن نیز به شدت کاهش می یابد. از این رو، کاشت شابیزک در اماکن مرطوب و در مناطقی که مقدار رطوبت هوا زیاد باشد، موفقیت آمیز خواهد بود. گرما و نور فراوان نقش مهمی در افزایش آلکالوئیدهای این گیاه دارد. چنانچه اندام های مورد نظر در روزهای گرم و آفتابی برداشت شوند، مقدار آلکالوئید آنها بطور بارزی افزایش خواهد یافت.

خاک های مناسب برای کاشت و تکثیر شابیزک، خاک های شنی غنی از ترکیبات کلسیم دار و خاک هایی که حاوی مقادیر فراوانی مواد و ترکیبات هوموسی اند، می باشند. خاک های سنگین کاملاً رسی و همچنین خاک های اسیدی، برای کاشت و تکثیر شابیزک مناسب نیستند. 

پی اچ خاک برای این گیاه بین 4.5 تا 7.4 مناسب است. 

قبل از کاشت در فصل پاییز، 20 تا 25 تن در هکتار کودهای دامی کاملاً پوسیده به زمین هایی که شابیزک کشت می شود، می افزایند. افزودن 60 کیلوگرم در هکتار اسیدفسفر و 40 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار قبل از گلدهی، نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد.