کبر

"کبر" گیاهی بومی مدیترانه، در آب و هوای مرطوب و گرم کشورهای قبرس، ایتالیا، یونان، آفریقای شمالی و برخی مناطق آسیا به عمل می آید.

کبر در ایران همچنین در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان ایلام، پارس، بوشهر، کرمانشاه، خوزستان ، کهگیلویه و بویراحمد، یزد، کرمان و جنوب استان کرمان (ارتفاعات روستای اسلام آباد شیبکوه شهرستان منوجان) می روید (به اسم محلی یاردون در ایلام و در دهلران به اسم "باکِه" شناخته می شود). در منطقه نوجین از بخش های شهرستان فراشبند در جنوب غرب استان فارس یکی از مرغوبترین میوه های گیاه کَبَر که به زبان بومی به آن لیجین یا لگجی گفته می شود به دست می آید و وارد بازارهای شهرستان های همسایه به ویژه کازرون می گردد. این گیاه در شهر بدخشان افغانستان و هم در کشورهای تاجکستان و ازبکستان می روید. این گیاه در استان کرمان شهرستان ارزوئیه فراوان یافت می شود و با نام دک و دهک شناخته می شود و همچنین در روستای سیمکوئیه در استان یزد از توابع شهرستان بهاباد نیز یافت می شود، همچنين در شهرستان پلدشت در استان آذربايجان غربی به وفور يافت می شود. در ضمن در شهرستان رامهرمز استان خوزستان به وفور یافت می شود اکثریت مردم رامهرمز به آن لگجی می گویند و بیشتر میوه رسیده آن را بصورت خام می خورند و یه عده ای کم از مردم رامهرمز از آن ترشی درست می کنند. در ضمن به عقیده مردم محلی غذای محبوب روباه در فصل بهار می باشد. در آبادان به زبان عربی به این گیاه که به صورت خودرو در بیشتر مناطق شهر و زمین های بایر اطراف و بیابان ها می روید شِفِلّح گفته می شود که اهالی از آن جهت مصرف خام خواری و همچنین تهیه ترشی استفاده می نمایند.

کبر گیاهی بوته مانند است و دارای شاخه های چوبی باریک و دراز است که شاخه های کهنسال آن بی برگ ولی شاخه های جوان آن دارای برگ های کوچک، باریک و به درازای ۱۲–۴ میلیمتر و منتهی به نوک خار مانند است. ساقه هاى این گیاه پوشیده از کرک، متعدد، به طول ۱۰۰ سانتیمتر که داراى انشعابات سخت و گسترده است و بر روى زمین پهن شده اند. برگ ها تقریباً متناوب، کرک دار، مدوّر، تخم مرغى شکل، که در قاعده داراى گوشوارکى خارمانند و قلابى شکل است.

گل ها بزرگ، معطر، و به رنگ سفید تا متمایل به قرمز و داراى چهار کاسبرگ هستند که کاسبرگ هاى بیرونى بسیار بزرگتر از کاسبرگ هاى داخلى هستند. گلبرگ هاى این گیاه بزرگتر از کاسبرگ ها و داراى تعداد زیادى پرچم که میلهٔ پرچم هاى آن بلند و به رنگ بنفش متمایل به سفید است. میوهٔ این علف هرز بیضى شکل، ابتدا به رنگ سبز روشن که تدریجاً متمایل به قرمز مى شود و گوشتدار است. موسم گلدهى این گیاه اردیبهشت تا خردادماه است.

این گیاه ریشه بسیار سخت و بلند با پوست کلفت دارد که پس از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می شود. این گیاه ممکن است تا سی سال عمر کند.

میوه این گیاه کروی شکل (به درشتی یک گیلاس کوچک)، بدون تار و به رنگ سبز با خطوط موازی سبز و یا زرد کمرنگ است و درون میوه آن قرمز و پر از دانه های کوچک و لزج است.

این گونه بیشتر در نواحى کم ارتفاع و گرم و مرطوب مى روید و در بیشتر نواحى ایران مشاهده مى شود. کبر فوق العاده به خشکى مقاوم است و ریشهٔ آن مى تواند تا اعماق زیادى درون خاک نفوذ کند تا بتواند از رطوبت لازم برخوردار شود. این گیاه می تواند در محدوده پی اچ 6.3 تا 8.3 به خوبی رشد کند.  این گونه گیاهی مقاومت زیادی به سرما ندارد ولی در برخی نواحی می تواند دمای بین 5 تا منفی 10 درجه سانتیگراد را تحمل کند. 

در استان فارس از میوه های کَبر بعد از تلخی زدایی ترشی تهیه می شود.

کبر یک جزء جدانشدنی از غذاهای ایتالیایی مخصوصاً غذاهای سیسیلی و جنوب ایتالیا است. از کبر به وفور در انواع سالادها، سالادهای پاستا، پیتزا، خوراک های گوشتی و انواع سس های پاستا استفاده می شود.

این گیاه در پزشکی کهن یونانی و عرب مورد استفاده قرار می گرفته است. پوست این گیاه مزه ی تند و گس و اثر آرام کننده، معرق و نرم کننده دارد و در رفع سرفه و آرام کردن حملات آسم و دفع کرم کارساز بوده و در درمان دانه های پوستی سودمند است. شیخ الرئیس بوعلی سینا می فرماید: سپرز (طحال) را از ماده سودایی پاک کند و بعد از آن بهبود کامل حاصل شود. پرورده آن با سرکه و عسل دافع و خارج کننده سموم بدن و مدر سودا است.

ریشه کبر جهت بهبود فالج و برخی از امراض سیستم عصبی که ناشی از افزایش سردی و یا رطوبات است بسیار نافع است.

همچنین ترکیب آن با ادویه های معطر مانند سنبل الطیب، اسطوخودوس، اذخر و عسل تحلیل برنده و خارج کننده ترشحات لزج سینه است و چون قاطع بلغم است از این رو برای دردهای مفصلی و سیاتیک و نقرس چه بصورت خوراکی و چه ضماد آن نافع است.

ترشح ادرار و حیض را زیاد می کند و برای بازشدن خون قاعدگی در موارد قطع آن در زنان جوان مؤثر است و نیروی جنسی را افزایش می دهد.

ارزش غذایی:

هر صد گرم از این گیاه حاوی 96 کیلوژول (23 کیلوکالری) انرژی، 5 گرم کربوهیدرات، 0.4 گرم قند، 3 گرم فیبر، 0.9 گرم روغن، 2 گرم پروتئین، 0.018 میلیگرم ویتامین ب1 (تیامین)، 0.139 میلیگرم ویتامین ب2 (ریبوفلاوین)، 0.652 میلیگرم ویتامین ب3 (نیاسین)، 0.027 میلیگرم ویتامین ب5 (پانتوتنیک اسید)، 0.023 میلیگرم ویتامین ب6، 23 میکروگرم ویتامین ب9 (فولات)، 4 میلیگرم ویتامین ث، 0.88 میلیگرم ویتامین ای، 24.6 میکروگرم ویتامین کا، 40 میلیگرم کلسیم، 1.7 میلیگرم آهن، 2960 میلیگرم سدیم، 83.8 گرم آب و 1.2 میکروگرم سلنیوم می باشد.